روش‌های شتابزده و زودبازده حفظ قرآن کریم و آسیب‌های آن

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حاتم رجبی، مدیر مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت امام رضا(ع) تهران در‌خصوص آسیب‌شناسی طرح‌های فشرده حفظ قرآن کریم که در برخی از مؤسسات بدون رعایت تمامی جوانب چون شناسایی ظرفیت آنها و بدون تعیین سطح قرآن‌آموزان انجام می‌گیرد، اقدام به ارسال یادداشتی به خبرگزاری ایکنا کرده است.
وی که سابقه طولانی فعالیت‌های قرآنی را در پرونده کاری‌اش دارد فعالیت این مؤسسه را از سال ۱۳۷۶ به‌صورت غیررسمی(بدون ثبت) با نام مبارک دارالقرآن امام رضا(ع) آغاز کرده و از سال ۱۳۸۸ اقدام به ثبت رسمی با مراجعه به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کرده است که در نهایت سال ۹۱ موفق به اخذ مجوز رسمی از این دستگاه می‌شود که مشروح این یادداشت در ادامه می‌آید؛
«در اهمیت حفظ قرآن کریم همین بس که پیامبر اکرم(ص) فرمودند «حافظان هم‌رتبه سرشناسان اهل بهشت هستند» و این موجب فخر و امتنان بر یک مسلمان است که هم سفره و هم کلام خداوند باریتعالی هستند. رسول اعظم(ص) می‌فرماید: «قرآن سفره خداوند باریتعالی است».
و هم‌نشینی حافظ قرآن با کلام وحی بیشترین بهره‌مندی مادی و معنوی از این سفره با برکت الهی است. با توجه به نقش حفظ و قرائت قرآن در تربیت دینی و صحیح کودکان و نوجوانان و تأکیدات مقام معظم رهبری بر آموزش‌های درست در این عرصه و تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن در کشور جمهوری اسلامی ضروری است که طرح‌هایی را اجرا کنیم که بتواند در جذب حداکثری کودکان و نوجوانان و اقشار جامعه ما را کمک کند.
از آنجایی که حفظ کلام الهی مورد استقبال کودکان و نوجوانان زیادی در سال‌های اخیر قرار گرفته است، لزوم تحقیق و پژوهش در طرح‌های اجرا شده در سطح جامعه ضروری و مهم به نظر می‌رسد، تا بتوانیم نه تنها نقاط ضعف و قوت این برنامه‌ها را بسنجیم بلکه بتوانیم یک سبک و روش استاندارد و بهینه را جهت اجرا انتخاب نماییم.
با نظر به اجرای روش‌های شتابزده، زودبازده و بعضی اوقات پرفشار و پراسترس در کشور موجبات خستگی و زدگی نوجوانان زیادی در اقشار مختلف جامعه مشاهده می‌شود. با نظر به اجرای روش‌های مختلف در کشور و تحقیقات صورت گرفته از طرف بنده بر اندازه توان و حوصله روش‌هایی ارائه می‌شود.
سبک اول: روش حفظ یکساله قرآن کریم است که مؤسسات زیادی به این سبک قرآن را آموزش می‌دهند. در حفظ یکساله قرآن کریم، با توجه به جذابیت و زود‌بازه بودن و ایجاد شور احساس در مخاطب و به‌ویژه اینکه مجموعه‌های ذی‌ربط می‌توانند نتایج اعمال و برنامه‌های خود را در مدت زمان کوتاهی مشاهده کنند و بهره‌مندی مادی و معنوی فراوانی برای هر دو طرف دربردارد.
به طور خلاصه نحوه اجرای طرح در این مجموعه‌ها به این شرح است؛
الف) تبلیغات و ثبت نام و جذب حداکثری افراد تحت شرایط خاص تعریف شده هر مجموعه
ب)برگزاری دوره آموزشی کوتاه‌مدت و سنجش افراد در یک مدت زمان سه ماه (به ویژه تابستان)
ج)آزمون در انتهای دوره آموزشی و انتخاب نفرات مستعد جهت ادامه طرح به مدت ۹ ماه دیگر تا بتوانند افراد مذکور به هدف تعیین شده یعنی حفظ قرآن برسند که معمولاً در این دوره فقط ۱۰ درصد افراد ثبت نام شده اولیه انتخاب می‌گردند.
د) برگزاری آزمون پایان دوره سه ساله و اعطای گواهی در یک مجلس رسمی به همه شرکت‌کنندگان
ه)برگزاری دوره تثبیت محفوظات در بعضی از مؤسسات مجری
تحلیل سبک اول: با توجه به ایجاد شور و نشاط اولیه و ثبت نام تعداد زیادی از قرآن‌دوستان در نظر اول شور و احساس عجیبی ایجاد می‌شود و بیان اهداف و ایجاد تشگنی در مخاطب در دوره سه ماهه اول باعث می‌شود مخاطب با هر توان و سلیقه‌ای خود را تحت فشار و استرس زیادی قرار دهد تا بتواند به اهداف تعیین شده در دوره کوتاه‌مدت برسد.
از آنجایی که ظرفیت مؤسسات محدود است، علاوه بر این، افراد زیادی توان ادامه راه را ندارند. براساس مشاهدات بیش از ۶۹ درصد مخاطبان حذف می‌شوند و این موجب سرخوردگی افراد علاقه‌مند می‌شود.
نکته اول: روش اجرای آموزش در کلاس است که همه مخاطبین باید به یک میزان از طرح درس را حفظ کنند(مثلا روزانه دو صفحه)
از آنجایی که توان ذهنی و سواد قرآنی افراد سنجیده نمی‌شود و ظرفیت‌ها و استعدادهای مختلف و عدم سطح‌بندی مناسب و کارشناسانه مخاطب ما با یک نوع ناهمگونی و ناهماهنگی در آموزش اجباری و پراسترس، که از جانب مربیان و اولیای دانش‌پژوهان مواجه هستیم که تا آخر طرح موجبات مشکلات زیادی برای مخاطب فراهم می‌کند.
از طرف دیگر مخاطب ما در مرحله اول طرح با امید فراوانی جهت انجام هدف تعیین شده وارد می‌شود ولی در انتها عدم انتخاب و پذیرش از طرف مراکز عمومی تعداد زیادی از افراد حذف می‌گردند و این حرکت شتابزده نه تنها موجب دل‌زدگی از قرآن می‌شود بلکه افرادی غیرمنتخب در اغلب موارد قرآن را رها کرده و ادامه نمی‌دهند.
نکته دوم: با عنایت به تحقیقات صورت گرفته در روش‌های حفظ و کارکرد حافظه آنچه موجب فراموشی و عدم یادگیری مناسب می‌شود، تراکم و حجم بالای طرح درس آموزشی است که در روش حفظ یکساله متأسفانه نه تنها حجم آیات حفظی زیاد است بلکه ارائه مطالبی از قبیل آموزش تجوید، صوت، لحن، وقف و ابتدا، ترجمه، تفسیر و شأن نزول و حتی موارد ظاهری آیات از قبیل نام سوره، تعداد آیات، شماره آیات، حفظ کلمات موضوعی و … موجبات تراکم بیشتر و عدم یادگیری مناسب و تداخل در حافظه می‌گردد و باعث سردرگمی قرآن‌آموز می‌شود.
نکته سوم: بکارگیری اساتید جوان و کم تجربه در اغلب موارد موجبات، نتیجه‌گیری نامناسب را به وجود می‌آورد.
نکته چهارم: زمان طولانی آموزش و ساعات ممتد و طولانی موجب خستگی روحی و جسمی قرآن‌آموزان می‌گردد.
نکته پنجم: عدم ثبت آیات در حافظه باعث استرس و ناامیدی قرآن‌آموزان می‌شود و انباشته شدن آیات ثبت نشده دلیل خستگی و احساس ناکارآمدی حفظ را القا می‌کند.
نکته ششم: با توجه به تحقیقات میدانی صورت گرفته از مخاطبین این دوره افرادی بعد از یکسال خستگی دوباره به تثبیت آیات مذکور می‌پردازد نه تنها تا چند سال تثبیت نمی‌شوند از آنجایی که آیات را شتابزده حفظ نموده‌اند با غلط‌ها و اشتباهات زیادی مواجه می‌شوند که به دلیل عدم یادگیری صحیح در مرحله اول در مرحله دوم(تثبیت) نیز اشکالات به سختی رفع می‌گردند و اصلا اصلاح نمی‌گردند.
نکته هفتم: شکایت قرآن آموز خسته از حفظ از روند تکراری و ملال آور در زمینه قرآن که گاهی اوقات به علت عدم آگاهی و همکاری خانواده‌ها از روحیات و توانایی جسمی کودک باعث بیماری جسمی و روحی به ویژه در کودکان و ناامیدی در بزرگسالان می‌شود».
یادآور می‌شود، حاتم رجبی، دكتری فلسفه و حكمت اسلامی، حافظ كل قرآن، داور مسابقات قرآن تا سطح كشوری، مسئول آموزش مسابقات بين‌المللی قرآن، مدير مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت امام رضا(ع)، دو دهه آموزش حرفه و تخصصی قرآن، مدرس دانشگاه‌های دولتی و غيردولتی را در پرونده کاری خود دارد.